W świetle przepisu art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (dalej jako: ustawa) występują dwie różne przesłanki umieszczenia osoby w szpitalu psychiatrycznym, bez jej zgody.
Po pierwsze zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym bez zgody tejże osoby następuje w celu zapobieżenia znacznemu pogorszeniu się stanu zdrowia psychicznego chorego, co nastanie, gdy chory nie zostanie przyjęty do szpitala.
Po drugie z pkt 2 ust. 1 powoływanej wyżej regulacji prawnej wynika, że dopuszczalnym jest umieszczenie osoby chorej psychicznie w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody, gdy osoba ta znajduje się w szczególnej sytuacji, tzn. jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a ponadto uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
O potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby, o której mowa w art. 29 ust. 1 ustawy, bez jej zgody, orzeka sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania tej osoby – na wniosek jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę. W stosunku do osoby objętej oparciem społecznym, o którym mowa w art. 8 ustawy, wniosek może zgłosić również organ do spraw pomocy społecznej.
Warto nadmienić, że na gruncie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2020 r. o sygn.. akt IV CSK 85/20 wyżej opisane uregulowanie „zawiera element przewidywania, zakłada wręcz hipotetyczność oceny Sądu w przedmiocie tego, co dopiero może w przyszłości nastąpić. Oba przepisy stanowią całość normatywną a u jej podstaw leży przewidywalność oparta na dowodach w postaci opinii lekarzy, a nie dowolność czy też przekonanie (…) o pozytywnych skutkach leczenia w innej formie.”
Należy mieć także na względzie, iż „postępowanie toczące się na podstawie art. 29 ustawy (…) stanowi ingerencję w konstytucyjne prawo wolności i nietykalności człowieka. Konsekwencje orzeczeń wydawanych na podstawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego uzasadniają zatem ścisłe wykładanie jej przepisów i przestrzeganie bezwzględnego wymogu, by rozstrzygnięcie wydane na jej podstawie było celowe z punktu widzenia dobra i interesu osoby, której dotyczy. Poszanowanie dóbr osobistych jednostki i działanie wyłącznie dla jej dobra w celu ochrony jej życia lub zdrowia wymaga również restrykcyjnego przestrzegania przepisów regulujących postępowanie określone ustawą w celu zagwarantowania prawa do obrony osób z zaburzeniami psychicznymi.” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2020 r. o sygn. II CSK 207/20).
